Lærar frå Hermansverk

Anna Knutsen (1885-1965) var født i Luster og budde på Flahamar/Lavoll i Luster i nokre år, før familien Knutsen flytta til Gjerde på Hermansverk. Foreldra var landhandlar Albert Knudsen frå Askøy (1861-1927) og Gjertrud Knudsen frå Lærdal (1863-). I folketeljinga frå 1900 har Anna tre yngre søsken: Olaf Johan (1887-), Magda Johanne (1890-1928) og Georg (ca. 1893-). I folketeljinga frå 1910 er Anna, Olaf og Georg å finne på Solheim i Årstad herad utanfor Bergen. Anna er då lærarinne, og brørne er høvesvis kontorist på smørfabrikk og skuleelev på handelsskulen. Samtidig i Leikanger kan ein sjå at dei har ei syster til: Ragnhild (1902-).

Anna flytta frå Hermansverk for å skaffe seg ei utdanning. Heile yrkeslivet sitt var ho lærar. Ho arbeidde på Nykronborg skule i Bergen. Ved sida av skulearbeidet hjelpte ho kvinner i Sogn med å skaffe seg bunad. I tillegg forska ho på folkedrakttradisjonen, granska kjelder og reistet rundt og intervjua kvinner i heile Sogn. Til dette arbeidet fekk ho i 1929 eit stipend frå Bergen Museum.

Aktiv i ungdomslagsrørsla

Anna Knutsen var med i Leikanger Ungdomslag før ho reiste frå bygda. I møteboka for ungdomslaget finn ein namnet hennar både i 1903 og 1906. Ho var nok ikkje av dei som var mest frampå, men tok del i ungdomslagsarbeidet med opplesing av det handskrivne lagsbladet  «Andvake», og ho var med på arrangement. Då ho kom til Bergen melde ho seg inn i det frilynde laget Ervingen. Ho var i dette laget leiar for «Saumarlaget for gjenter» i mange år. Her fekk ho drive med opplysningsarbeid for handarbeid og husflid. Etter kvart melde ho seg også inn i foreininga for Bergen Museum.

Tidleg bunadsinteresse

Allereie i 1914-1916 begynte Anna Knutsen å interessere seg for sognebunaden. Ho reiste rundt på museum og i sognebygdene for å granska bunaden. Dette fortalde ho om i ein artikkel i vekebladet «For bygd og by». Sett i landssamanheng var dette tidleg. Hulda Garborg si bok «Norsk klædebunad» kom ut i 1917. Frå 1919 ser vi i arkivet etter Anna Knutsen at ho hjelpte kvinner i Sogn med å skaffe seg bunad. I eit brev frå Gjertrud Neset frå Vik 14. september 1919 takkar ho Anna for hjelpa:

Eg hev no enno ikkje sauma meg bunad, men eg vilde gjerne hava ein til jol. Me ungdomane her på Nese skal då vigja inn ungdomshuset vårt, som no er i emning.

Her er ingen som til dessar hev havt Sognebunaden. Til festar og ymist anna hev me nytta ein onnor nasjonal, kvit skjorte, raudt liv med blåe kvardingar og foldastakk. Fleire gjentor hev tala um at dei vil sauma seg sognabunad, men då her ingen hev vore som hev havt mynster til bunaden, so har det berre vorte tale. Når no eg saumar til meg vert det visseleg fleire som tek på og sauma til seg. (…)

Eg tykkjer at alle sognegjentor skulde bruka sognebunaden til festbunad. Han burde vinna hevd. Takk for rettleidingi! Med vyrnad Gjertrud Neset, Arnafjord.

Eit anna takkebrev frå 1919 kom frå Tomas Nornes, lærar ved Sogndal folkehøgskule. Han takka for hjelpa med kona Kristi sin bunad:

No skynar sagte du at dette er ting som ikkje høyrer inn under mitt departement, dette med bunader. Men eg lyt likevel segja at eg tykte ho var staseleg i den nye bunaden sin, og då det ikkje er plent det same kva ein mann tykkjer um kona si, so hev me i grunnen skyldnar på oss til å segja deg takk for råd og rettleiding både. Det ser ut til at folk likar sognebunaden og det er truleg at det vert mange av han um ikkje lenge. So de gjer no noko godt der  inne i byane og. Du veit det hev vorte vanleg talemåte i det siste, at det er berre av det vonde det som kjem frå byen. (…)

Granskingsarbeid

Anna Knutsen reiste rundt i heile Sogn, frå lengst vest i Gulen til aust i Lærdal. Namn på intervjuobjekta har ho skrive ned, og nokre gongar alderen deira. Til dømes Ingrid Eiki, 87 år, fortalde om kabusa, som var ein «cape» med hette. Capen gjekk ned til livet. Denne kabusa blei brukt i Vetlefjorden i Balestrand. Ei anna som snakka med Anna var Sunniva Jensdotter Vangsnes frå Fjærland. Sunniva fortalte dette i 1929 då ho var 84 år gamal:

Kvendi hadde trøia utom på serken og so hadde dei aoliv utanpå der. Og naar det var kaldt el. uveir so hadde (dei) utanpaa trøia eller herdaklut.

Frå Massnes på Høyanger sørside fortalde lærar Instefjord:

Ei gamall kone i sørevikene hadde aoliv baade med liten snipp framme og utan. (…) Ho hadde ogso 2 trøior med rynkeermar og upståande krage. Den grøne var kanta på små slag og på den opståande kragen med svart fløiel. Opi i halsen so halvskjorta synte godt. Halvskjorta var fint utsauma med kvitt broderi. (…) Ho hadde berre blomstrute silkeaoliv.

Ein skreddar frå Fjærland, Hans Larson Øygarden, hadde arbeidd som skreddar i 60 år. Han fortalde om mannstrøya:

Den stutte blåtrøia hadde fyrst standane krage fint tilsauma med svart tråd. Dei la graut i kragane, so dei skulde stivna til og standa upp. Etterpaa vart det liggjande krage ikring 1860.

I privatarkivet etter Anna Knutsen ligg også eit avisutklipp der ho er omtala. Det er ein liten artikkel som Anders Skåsheim frå Balestrand skreiv om sognebunaden. Han var også medlem i Ervingen i Bergen. Artikkelen er dessverre udatert:

Historielaget for Sogn hev i mange aar arbeidt med aa samla sognebunader. Men der var helst enkle klædeplagg som kom til Ambla. Heile bunader var det vandt aa faa fat i. Hulda Garborg kjenner ikkje sognebunaden. Ho hev stade i brevbyte med Kjerstina Vangsnes um denne sak, og ho gjeng ut fraa at sognebunaden er radt gløymd. Til all lukka er det ikkje tilfelle. Bondeungdomslaget Ervingen i Bjørgvin hev dei siste aar teke upp att bunaden etter gamle mynster. Baade kvende- og mannsbunaden hev fenge store lovord. Paa marknaden som Ervingen heldt i fjor vetter var det ein framand mann som sagde um kvendebunaden: ”Det er ein adeleg bunad.” Kvendebunaden er opp att-teken etter mynster av (ein) gamall bunad fraa Lærdal. Frøken Anna Knutsen fraa Syrstrand kosta den fyrste bunad. Mannsbunaden er uppteken etter gamall mynster fraa Kaupanger.