Ny kyrkje
Kyrkjestaden på Årdalstangen, der også stavkyrkja stod, er like ved elva som renn frå Årdalsvatnet ned til Sognefjorden.
Årdal hadde vore eigen kommune i berre sju år, og eige prestegjeld i fire, då den nye kyrkja vart vigsla i 1867. Det var takka vere den fyrste presten i Årdal, Jørgen Julius Schydtz, at det i det heile kom ny kyrkje på Årdalstangen på dette tidspunktet. Då han kom til bygda som prest i 1863, var den gamle stavkyrkja i svært dårleg stand.
"Flere Storme i de senere Aar havde meget svekket den. Dertil var den for liden for Behovet, i det den neppe afgav Halvdelen av det lovbestemte Rum ..," skreiv presten i ei utgreiing om forholda. Etter at fagfolk hadde vurdert tilstanden og på det sterkaste tilrådd nybygging, vedtok kommunestyret at det skulle reisast ny kyrkje.
Bygginga av kyrkja
Den fyrste teikninga til kyrkja vart levert av kyrkjebyggjar Syslak frå Lindås, men den ville dei lokalt styrande ikkje godta. Dei var kjende med kva kyrkjebygg som var i ferd med å komme opp i nabokommunane Lærdal og Sogndal, og vedtok samrøystes å byggje ei Christie-kyrkje som skulle prefabrikerast i Christiania. Før desse teikningane vart endeleg godkjende, vart dei endra slik at kyrkja fekk tårn i tilknyting til våpenhuset. Her hadde Christie føreslege at det i staden skulle byggjast eit frittståande tårn av omsyn til "svære veirforholde for Kirken." Nokre få andre endringar vart gjort, men i hovudsak er kyrkja oppført etter same mal som dei fem andre av same typen i fylket: Stedje, Hauge, Tønjum, Kyrkjebø og Holmedal. Alle vart reiste i ein to-årsperiode frå 1867 til 1869.
Altertavle av Werenskiold
Kyrkjegrunnmuren vart reist på dugnad få meter aust for gamlekyrkja. Nokre månader forseinka, i midten av august, kom omsider jektelasta med storparten av materialane til kyrkja. Ein stor dugnadsgjeng i bygda arbeidde i tre dagar berre med å losse materialane og få køyrt alt opp til kyrkjestaden. Deretter gjekk arbeidet raskt unna, og like før jul var det klart for vigslingshøgtid.
Den fargeglade, utskorne altertavla av Dagfinn Werenskiold er noko av det verkeleg spennande når ein ser på den kunstnarlege delen av kyrkja. Før den vart vigsla i 1935, var det Kristus-krusifikset som pryda alteret. Eit anna særsyn er dei sju glasmåleria i korveggen på sidene av den spisse korbogen. Dei vart innsette i åra like før andre verdskrigen. Inst i koret er der eit lite utbygg (apsis) med fem av dei åtte sidene ein kjenner att frå den symbolske åttekanten (oktogonforma). Denne er måla i grått, den same fargen som går att på alterringen, søylene i midtskipet, preikestolen, døypefonten og gallerifronten. Dei høgreiste taka både i koret og skipet er kvitmåla, medan skråtaka mot sideskipa er grå. Det gråtona preget vert brote med dei lys gule veggene og dei grønmåla benkene. Alle vindauga er i tre felt og i kløverbladform. I koret er der to vindauge på kvar side, og i skipet fem øvst på kvar av veggene i midtskipet.
Dei fyrste 20 åra hadde Årdal kyrkje ikkje oppvarming, men i 1887 vart det sett inn fire kakkelomnar.
Orgel
Fyrst i 1914 kom der orgel, m.a. finansiert av gåver frå utvandra årdøler i Amerika. På 1930-talet vart det laga både nytt alter og ny alterring. Den største oppussinga skjedde til 100-årsjubileet, då kyrkja vart måla opp att både inne og ute. Utvendig har fargen vore stort sett den same sidan kyrkja var ny, men innvendig var ho tidlegare (før 1967) måla i hovudfargane gult og brunt.
Kyrkja har preikestolen på sørsida (ikkje som Borgund på nordsida) og her var det lysforholda som bestemte valet. Elles har kyrkja dei vanlege sakristia på kvar side av koret, også dei inspirert av åttekantforma. Øvst på nordsida av skipet har kyrkja ein ekstra utgang tilrettelagd for funksjonshemma.
Teikna av arkitekt Christie
Kyrkja frå 1867 er ei av seks kyrkjer i fylket teikna av arkitekten Christian Brodtkorp Christie, og alle har stavkyrkjeforma som fellesnemnar. Inspirasjonen frå dei gamle kyrkjene kjenner ein att både i søylerekkjene, sperreverket, det heva midtrommet og mykje av arkitekturen elles. Saman med langkyrkjeforma gir dette eit heilt spesielt "katedralpreg" på desse såkalla Christie-kyrkjene. Og ein må kunne seie at Årdal kyrkje, saman med dei andre i denne gruppa, er mellom dei stiligaste av kyrkjene som vart bygde på 1800-talet.
Men eit særtrekk som ingen andre kyrkjer i fylket har, er tårnuret Årdal kyrkje har. Det minner om eit "Big Ben" i miniatyr. Urskiva er synleg frå sentrum på Årdalstangen, der folk som går inn og ut av fabrikkporten kan sjekke om dei er presise.
