Strikka mannstrøyer i Noreg
Dei fleste strikka trøyene som er tatt vare på rundt om i landet er i frå siste halvdelen av 1800-talet. Mannstrøyene har, trass i store variasjonar, mange fellesnemnarar. Nedste del av bolen, altså kroppsdelen, er utan mønster. Denne delen gjekk ned i buksa, og trong difor ikkje vere mønsterstrikka. Resten av bolen og ermane er mønsterstrikka. Trøyene har anten rund eller firkanta utringing for halsen. Dei fleste har splitt framme, men nokre har opning heilt ned som ei jakke. Fargane som er nytta er «sauesvart», «sauekvitt» og i nokre tilfelle «sauebrunt», «sauegrått» og raudt. Med «saue-» framfor fargen, meinast at fargen er naturleg og ufarga.
«Stolpetrøya» er særmerkt for Nordfjord
Det er ein type mønster på dei strikka mannstrøyene som vi berre finn i Nordfjord. Trøyer med slikt mønster skal eg her kalle «stolpetrøyer», ei nemning kunsthistorikaren Klingenberg først tok i bruk i sin artikkel «Stolpetrøyer» frå 1993. Nemninga «rosatrøye» har vore i vanleg bruk, og eg vil her nemne strikka mannstrøyer med mønsterstrikk generelt for «rosatrøyer». Stolpetrøyene har parallelle, vertikale mønsterbordar over heile trøya, med unntak av den nedste delen som alltid er einsfarga på alle rosetrøyene. I mønsterbordane er det gjerne firearma kross og firkantar i ulike utformingar, men det kan også vere åttebladsroser saman med firkantane. Rosatrøyene frå Nordfjord har alle firkanta halsavslutning utan splitt framme, og nokre har opning framme som ei jakke. Nokre har ei råme med initialar rett under halsavslutninga. Alle har mønsterbordar på ermliningane av ulikt slag. Alle, utan ei, er i sauekvitt og sasuesvart.
Stolpetrøyer i heile Nordfjord?
Om vi studerer kor i Nordfjord stolpetrøyene i museet si samling er i frå, ser vi at alle vi kan stadfeste er i frå Gloppen kommune. På slutten av 1980-talet gjekk Nordfjord Folkemuseum inn for å samle inn mest mogeleg informasjon om stolpetrøyer og rosatrøyer frå Nordfjord. Som resultat av dette vart det registrert nokre trøyer som var i privat eige, samla inn kopiar av gamle bilete og materiale frå tidlegare draktregistreringar. I det innsamla materialet som er på museet, ser det ut som tyngda er i frå Gloppen, men det finst bilete av det ein trur er restar etter ei stolpetrøye frå Selje kommune, og det finst ei stolpetrøye frå Fjelli i Stryn kommune.
Variasjonar i mønstra på stolpetrøyene
I samlinga på Nordfjord Folkemuseum er det fem stolpetrøyer. Desse trøyene er, som vi ser av bileta, i prinsippet ganske like. Enkelt sagt er prinsippet loddrette mønsterbordar, annakvar brei og smal. I bordane krossar og firekantar etter kvarandre oppover i borden. I den breie borden er bakgrunnsfargen sauekvit og mønsteret sauesvart, i den smale er det motsett. I det innsamla materialet elles er det meir variasjon i stolpemønstra. Som vi ser av bileta har ein type stolpetrøyer mønster som gjev diagonaleffekt på trøya. På nokre er dei tynne stolpane berre ein svart strek utan mønster inni. Figurane inni stolpane varierer også. Her er også trøyer som har eit innslag av raud farge i initialane, nedst på ermkanten eller i halsopninga. Mange av mønstra går att på fleire trøyer.
Andre typar rosatrøyer i Nordfjord
Var det slik at alle strikka herretrøyer i Nordfjord på 1800-talet hadde stolpemønster? Svaret er nei. I museet si samling finst det ei rosatrøye utan stolpar, men med heildekkande mønster med diagonal effekt. Diverre veit vi ikkje kvar i Nordfjord den kjem i frå. Mellom dei registrerte trøyene i privat eige, finst også rosatrøyer utan stolpemønster. Ei trøye er registrert i frå Stryn, men brukaren av trøya kom frå Gloppen, så mønsteret kan kome herifrå. Denne trøya har små ruter med kross i over det heile. Eit liknande mønster er på ei trøye registrert frå Gloppen. Ei trøye frå Eid har mønster som liknar på kattepoter over det heile. Eid-trøya er døypt «Kattefot» av eigaren, og bilete og skildring av den er publisert i 1996 i ein artikkel i Sogeskrift for Eid. Det er altså slik at ikkje alle stolpetrøyer kjem i frå Gloppen og at det fantst andre rosatrøyer enn dei med stolper i Gloppen. Men finn du eller ser ei slik strikka trøye med parallelle, loddrette mønsterstolpar, så kan du gå ut i frå at ho er i frå Nordfjord.
