To brør

Då Hans Jonson Holmøy starta opp arbeidsskulen i 1858 var det med tre høvelbenker, ein liten dreiebenk og to skrustikker i ei gammal røykstove. Fram til 1965 hadde han broren Oliver heime, og saman gav dei opplæring i både trefag og smedarbeid; det siste vart det slutt med for ei tid då Oliver seinare flytte heimanfrå. Samstundes - i 1865 - bygde Hans nytt våningshus, der det òg vart plass til utviding av skulen, og elevtalet auka frå fire til fjorten.

Neste generasjon

I 1884 overtok sonen Ola skulen og garden, og tok straks til med å reise eit nytt bygg. Dette skulle vere berre til skulebruk, og verksemda vart utvida til å omfatte liner for tre-, smed- og målararbeid. No vart det òg innført systematisk teikneundervisning. I byrjinga på 1890-talet var elevtalet oppe i femti.
I 1890-åra fekk skulen sin første offentlege stønad: 1500 kroner frå staten, 375 kroner frå Nordre Bergenhus Amt og 125 kroner frå Hornindal kommune. I ein rapport frå skulen til Kyrkje- og undervisningsdepartementet i 1899/1900 går det fram at elevtalet har vore 54, som var fordelt slik: fire frå Sogn, elleve frå Sunnfjord, 24 frå Nordfjord, fem frå Romsdal, seks frå Søndre Bergenhus, tre frå Gudbrandsdalen og ein frå Island.
Hans Jonson Holmøy var klar over kor viktig det var å hente opplysningar og ny lærdom der denne fanst, og han reiste mykje. Både sønene hans og seinare etterkomarar heldt fram med dette, og oppsøkte nære og fjerne stader der det nyaste og mest interessante på deira fagområde vart vist fram.

Utvidingar

I 1901 vart den gamle røykstova ombygd til internat, og skulen hadde no plass til om lag trettifem elevar. Det var også vanleg at ein del av elevane budde omkring hjå grannane i bygda. Skulen hadde på denne tida trettifem arbeidsplassar ved snikkaravdelinga, og i årsrekneskapen ved slutten av 1901 var verdien av dei sett til 60 kroner kvar, til saman 2280 kroner.
Ola styrte skulen fram til han døydde i 1913. Faren, Hans, døydde tre år tidlegare. Tredje generasjon, Jon, tok no over garden og skulen; sonen Hans tok over skulen i 1924 og garden tre år seinare.
I 1930 vart verkstadbygningen øydelagd av brann. Hans sette seg umiddelbart til teiknebordet, og på fjorten dagar var teikningane til nytt hus klare. Huset stod ferdig då neste skuleår tok til - eit staseleg bygg på 274 kvadratmeter, i to fulle høgder og med kjellar og loft. I første høgda er det snikkarsal, maskinrom, lakkerrom og lager, i andre høgda rom for teikneundervisning og for målarlina, forutan skulekontor.
I 1959 vart skulen overteken av Hornindal kommune. Den hadde då vore i drift i vel hundre år med far og son i fire generasjonar som leiarar. Som kommunal skule vart den driven fram til 1972.

Kulturminne

I den store Kulturminnestafetten i 1997 vart Holmøy Arbeidsskule vald som representant for Eid kommune. I den samanhengen gav kommunen 30 000 kroner som ein "såkornkapital" med tanke på oppretting av eit museum ved skulen.
I 2001 vart det sett i gang eit stort restaureringsarbeid på skulehuset. Ytterkledninga vart delvis skifta ut, måla og reparert, vindauge likeså. Av dei om lag 70 vindauga vart mange laga heilt nye, andre tekne ut og overhalte. Dagens eigar Ola Holmøy og kona Kirsti hadde arbeidd med vedlikehaldet av husa i alle år, men no vart det tildelt midlar frå fylket og frå UNI-fondet for bevaring av gamle bygg, og det var lettare å få arbeidet gjort.
Materialet som ligg føre etter skuledrifta utgjer eit stort og interessant kjeldemateriale, som i løpet av 2002 vil bli registrert av fylkesarkivet.

Framtidig drift

Den store samlinga av gamle gjenstander som familien Holmøy har teke med heim frå inn- og utland er meir enn rikeleg til eit museum. I tillegg kjem bygningane på garden med eit uvanleg rikt innhald av møblar, husgeråd og arbeidsreiskaper.
Etter at det utvendige vedlikehaldet på skulebygningen er fullført, er det eit brannsikkert rom som står på timeplanen. Elles trengst det òg innvendig oppussing og registrering av samlingane før ein for alvor kan ta til med museumsdrift.
I framtida ser eigarane for seg ei blanding av gardsmuseum og utleige; kurs, selskap og ulike typar arrangement.